دیابت یکی از بیماری‌های مزمن است که تاثیرات جدی بر سلامت فردی و اجتماعی دارد. افزایش شیوع دیابت در سراسر جهان و همچنین در ایران، لزوم داشتن اطلاعات جامع و کاربردی درباره این بیماری را بیش از پیش مشخص می‌کند. این مقاله با هدف ارائه‌ی نکات دقیق و کاربردی درباره دیابت، به بررسی جامع انواع دیابت، علل، علائم، روش‌های درمان و راه‌های پیشگیری از آن می‌پردازد. همچنین، نکات مفیدی برای افراد دیابتی درباره تغذیه و رژیم غذایی ارائه خواهد شد. این اطلاعات می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و مدیریت بهتر دیابت کمک کند.
دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن و خاموش است که در آن، قند خون (گلوکز) به طور خطرناکی افزایش می‌یابد چرا که بدن نمی‌تواند به درستی قند خون را تنظیم کند. گلوکز، نوعی قند است که سلول‌های بدن برای تامین انرژی به آن نیاز دارند. اما در افراد مبتلا به دیابت، یا بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند یا سلول‌های بدن به انسولین مقاوم شده‌اند. افزایش قند خون در بلندمدت می‌تواند منجر به عوارض جدی و خطرناکی برای سلامتی، از جمله بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، مشکلات کلیوی، نابینایی و قطع عضو شود. با این حال، خبر خوب این است که با تشخیص زودهنگام و مدیریت صحیح، می‌توان دیابت را کنترل کرد و از بروز این عوارض پیشگیری کرد.
انسولین چیست؟
انسولین هورمونی است که توسط پانکراس یا لوزالمعده تولید می‌شود و نقش اساسی در تنظیم سطح قند خون دارد. هورمون انسولین به سلول‌ها کمک می‌کند تا گلوکز را از خون جذب کنند و به عنوان منبع انرژی استفاده کنند. افراد مبتلا به دیابت نوع یک نیاز به تزریق انسولین دارند، زیرا بدن آنها قادر به تولید این هورمون نیست و در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، سلول‌ها نسبت به انسولین مقاوم می‌شوند.
انواع دیابت
دیابت نوع یک
بدن افراد مبتلا به دیابت نوع یک، قادر به تولید انسولین کافی نیست. در این نوع از دیابت تخریب سلولی سلول‌های بتا در پانکراس اتفاق می‌افتد. این سلول‌ها مسئول تولید انسولین هستند، بنابراین افراد مبتلا به دیابت نوع یک نیاز به تزریق روزانه انسولین دارند. علائم این نوع دیابت شامل تکرر ادرار، تشنگی بیش از حد، خستگی مفرط، کاهش وزن بی‌دلیل و تاری دید است. این نوع دیابت معمولاً در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد، اما می‌تواند در هر سنی بروز کند و به آن دیابت وابسته به انسولین نیز می‌گویند.
دیابت نوع دو
دیابت نوع دو شایع‌ترین نوع دیابت است و عمدتاً در بزرگسالان تشخیص داده می‌شود، اما در کودکان و نوجوانان نیز دیده می‌شود. این نوع دیابت به دلیل مقاومت به انسولین یا کاهش تولید انسولین رخ می‌دهد. عوامل خطر شامل چاقی، سبک زندگی ناسالم، تغذیه نادرست و سابقه خانوادگی دیابت است. درمان دیابت نوع دو شامل تغییرات در سبک زندگی، داروهای خوراکی و در برخی موارد انسولین است.
دیابت بارداری
دیابت بارداری زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون در دوران بارداری افزایش می‌یابد. این نوع دیابت معمولاً پس از زایمان بهبود می‌یابد، اما زنان مبتلا به دیابت بارداری در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع دو در آینده هستند. مدیریت دیابت بارداری شامل کنترل دقیق قند خون از طریق رژیم غذایی و در برخی موارد استفاده از انسولین است.
دیابت کودکان
این نوع دیابت می‌تواند شامل دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲ و سایر انواع دیابت باشد. دیابت در کودکان معمولاً به صورت دیابت نوع یک ظاهر می‌شود، اما دیابت نوع دو نیز به دلیل افزایش نرخ چاقی در کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود.
پره دیابت چیست؟
پره دیابت یا پیش دیابت وضعیتی است که در آن سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است، اما هنوز به حد دیابت نرسیده است. افراد مبتلا به پیش دیابت در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع دو هستند. تغییرات در سبک زندگی مانند کاهش وزن، رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی منظم می‌تواند به پیشگیری از تبدیل پیش دیابت به دیابت نوع دو کمک کند.
علت دیابت
علت دقیق دیابت ناشناخته است، اما عوامل ژنتیکی و محیطی در ابتلا به آن نقش دارند.
- عوامل ژنتیکی: اگر سابقه خانوادگی دیابت دارید، در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستید.
- چاقی: چاقی یکی از مهم‌ترین عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ است.
- عدم تحرک: عدم تحرک بدنی نیز خطر ابتلا به دیابت را بالا می‌برد.
همچنین علل دیابت بسته به نوع آن نیز متفاوت است:
علت دیابت نوع یک
علت دقیق دیابت نوع یک ناشناخته است، اما اعتقاد بر این است که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند. سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله کرده و آنها را از بین می‌برد.
علت دیابت نوع دو
دیابت نوع دو به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی نادرست ایجاد می‌شود. عوامل خطر شامل چاقی، عدم فعالیت بدنی، رژیم غذایی نامناسب، سابقه خانوادگی دیابت و سن بالاتر است. مقاومت به انسولین و کاهش تولید انسولین از عوامل اصلی این نوع دیابت هستند.
علت دیابت بارداری
دیابت بارداری به دلیل تغییرات هورمونی در دوران بارداری رخ می‌دهد. این تغییرات می‌توانند باعث افزایش مقاومت به انسولین شوند و سطح قند خون را افزایش دهند. عوامل خطر شامل چاقی، سابقه خانوادگی دیابت و بارداری در سنین بالاتر است.
عوارض دیابت
عوارض دیابت می‌توانند بسیار جدی و حتی تهدید کننده زندگی باشند. برخی از عوارض شایع دیابت عبارتند از:
- بیماری‌های قلبی و عروقی: دیابت خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و فشار خون بالا را افزایش می‌دهد.
- آسیب به کلیه‌ها: دیابت می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود.
- آسیب به چشم‌ها: دیابت می‌تواند منجر به مشکلات چشم، از جمله رتینوپاتی دیابتی، آب مروارید و گلوکوم شود.
- آسیب به اعصاب مرکزی و محیطی: دیابت می‌تواند به اعصاب در سراسر بدن آسیب برساند، که منجر به درد، بی‌حسی و ضعف می‌شود. نوروپاتی دیابتی می‌تواند منجر به درد و بی‌حسی در اندام‌ها شود.
- زخم دیابت: زخم‌های پوستی که به سختی التیام می‌یابند و می‌توانند منجر به عفونت شوند. همچنین دیابت می‌تواند منجر به مشکلات گردش خون در پاها شود که می‌تواند منجر به زخم و عفونت شود. در برخی موارد، ممکن است برای جلوگیری از عوارض جدی، مانند قطع عضو، نیاز به اعمال جدی باشد.
علائم دیابت
علائم دیابت می‌تواند شامل موارد زیر باشد که باز بسته به نوع دیابت و شدت بیماری می‌تواند متفاوت باشد:
- تکرر ادرار: وقتی قند خون بالا باشد، کلیه‌ها برای دفع قند اضافی از خون مجبور به کار بیشتر می‌شوند. این امر منجر به تکرر ادرار می‌شود. افزایش میزان ادرار یکی از علائم شایع دیابت است.
- تشنگی بیش از حد: وقتی قند خون بالا باشد، بدن برای دفع قند اضافی از طریق ادرار به آب بیشتری نیاز دارد. این امر منجر به تشنگی زیاد می‌شود.
- پرخوری: وقتی سلول‌ها نمی‌توانند از گلوکز برای تامین انرژی استفاده کنند، بدن احساس گرسنگی می‌کند و فرد تمایل به پرخوری پیدا می‌کند.
- خستگی مفرط: کاهش توانایی بدن برای استفاده از قند به عنوان منبع انرژی منجر به خستگی و ضعف می‌شود.
- کاهش وزن بی‌دلیل: با وجود اینکه ممکن است افراد مبتلا به دیابت نوع یک اشتهای خوبی داشته باشند، اما وزن آنها کاهش می‌یابد. علت این امر این است که اگر بدن نتواند از گلوکز برای تامین انرژی استفاده کند، ممکن است شروع به تجزیه عضلات و چربی برای تامین انرژی کند.
- تاری دید: افزایش قند خون می‌تواند به رگ‌های خونی کوچک چشم و عدسی چشم آسیب برساند و باعث تاری دید شود.
- زخم‌های دیر التیام‌یابنده: افزایش قند خون می‌تواند به سیستم ایمنی بدن آسیب برساند و باعث التیام دیرتر زخم‌ها شود.
داروی دیابت
داروهای مختلفی برای کنترل دیابت وجود دارد که انتخاب آنها بسته به نوع دیابت و شرایط فرد متفاوت است. داروهای خوراکی و تزریقی به گروه‌های انسولین، تحریک‌کننده ترشح انسولین، کاهش دهنده مقاومت به انسولین،
مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز، آنالوگ‌های پپتیدی و تحریک‌کننده‌های دفع ادراری گلوکز تقسیم می‌شوند:
۱.تحریک کننده های ترشح انسولین:
- سولفونیل اوره ها مانند گلی بنگلامید، گلیکلازید و …
- مگلتنید ها مانند رپاگلینید ، ناتگلینید
۲. کاهش دهنده‌های مقاومت به انسولین:
- بی‌گوانیدها مانند متفورمین
- تیازولیدین‌دیون‌ها مانند پیوگلیتازون
- فعال‌کننده‌های لین کیناز مانند تولیمیدون
۳. مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز:
- مانند آکاربوز ، مگلیتول
۴. تحریک کننده های دفع ادراری گلوکز:
- مهارکننده‌های SGLT2 مانند داپاگلیفلوزین ، امپاگلیفلوزین
۵. انسولین ها:
- انسولین‌های سریع اثر مانند لیسپرو، آسپارت
- انسولین کوتاه اثر مانند رگولار
- انسولین‌های متوسط اثر مانند ان پی اچ
- انسولین‌های طولانی اثر گلارژین ، دتمیر
- انسولین مخلوط
۶. آنالوگ های پپتیدی:
- داروهای تزریقی مقلد اینکرتین (پپتید شبه گلوکاگون و پپتید مهاری معده ) مانند ویکتوزا، ساکسندا، اوزمپیک ، وی گووی
تشخیص دیابت
تشخیص دیابت از طریق چندین آزمایش متفاوت انجام می‌شود که هر یک به ارزیابی سطح گلوکز خون در شرایط مختلف می‌پردازد:
آزمایش قند خون ناشتا (FBS): این آزمایش برای اندازه‌گیری سطح قند خون پس از ۸ ساعت ناشتا بودن استفاده می‌شود. در افراد سالم، سطح گلوکز ناشتا معمولاً بین ۷۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. اگر سطح گلوکز ناشتا بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، فرد در مرحله پیش دیابت قرار دارد. سطح بالاتر از ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر به تشخیص دیابت منجر می‌شود.
آزمایش تحمل گلوکز (OGTT): در این روش، سطح گلوکز خون دو ساعت پس از مصرف ۷۵ گرم گلوکز اندازه‌گیری می‌شود. اگر سطح گلوکز پس از دو ساعت بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نشانگر پیش دیابت است و اگر این مقدار به ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بیشتر برسد، دیابت تشخیص داده می‌شود.
آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c): این آزمایش میانگین سطح قند خون طی ۲ تا ۳ ماه گذشته را نشان می‌دهد و برای بررسی طولانی‌مدت کنترل دیابت بسیار مؤثر است. سطح HbA1c بین ۵.۷% تا ۶.۴% نشان‌دهنده پیش دیابت است و مقادیر بالاتر از ۶.۵% به عنوان معیار تشخیص دیابت استفاده می‌شود.
آزمایش قند خون تصادفی (RPG): این آزمایش در هر زمان از روز و بدون توجه به آخرین وعده غذایی انجام می‌شود. اگر سطح گلوکز خون در این آزمایش ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بیشتر باشد و فرد همچنین علائم کلاسیک دیابت را داشته باشد، دیابت تشخیص داده می‌شود.
علاوه بر این آزمایش‌ها، در افرادی که در معرض خطر بالای ابتلا به دیابت قرار دارند، مانند کسانی که سابقه خانوادگی دیابت دارند، زنان با سابقه دیابت بارداری، و افرادی که علائم مقاومت به انسولین دارند، غربالگری دوره‌ای توصیه می‌شود. این غربالگری به ویژه در کودکانی که دارای اضافه وزن یا چاقی هستند و یکی از عوامل خطر را دارا می‌باشند، اهمیت دارد. در صورتی که نتیجه آزمایش‌ها نرمال باشد، تکرار آنها هر دو سال یک بار و در صورت افزایش BMI کودک، با فواصل کوتاه‌تر پیشنهاد می‌شود.
راه‌های پیشگیری از دیابت
پیشگیری از دیابت شامل تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی است. برخی از راه‌های پیشگیری عبارتند از:
- فعالیت بدنی منظم: حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط در اکثر روزهای هفته را هدف قرار دهید.
- رژیم غذایی سالم: از یک رژیم غذایی سالم که سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات باشد و چربی‌های اشباع شده، چربی‌های ترانس و قند افزوده شده را محدود کند، پیروی کنید.
- کاهش وزن: کاهش وزن می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع دو را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
- کنترل استرس: استرس مزمن می‌تواند به افزایش قند خون منجر شود.
- کنترل قند خون: اگر سابقه خانوادگی دیابت دارید یا در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستید، به طور مرتب قند خون خود را کنترل کنید.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد.
رژیم غذایی افراد دیابتی
کنترل قند خون بخش مهمی از مدیریت دیابت است. رژیم غذایی سالم می‌تواند به شما در رسیدن به این هدف کمک کند. برخی از نکات کلیدی رژیم غذایی برای افراد دیابتی عبارتند از:
افراد دیابتی باید در خوردن موادغذایی زیر دقت کنند:
کربوهیدرات‌ها
- نان سفید
- برنج سفید
- ماکارونی سفید
- شیرینی‌ها و دسرهای قندی
سبزیجات
- سیب‌زمینی
- ذرت
- نخود فرنگی
پروتئین‌ها
- گوشت‌های چرب
- سوسیس و کالباس
لبنیات
- شیر پرچرب
- ماست پرچرب
چربی‌ها و شیرینی‌جات
- شکر
- کره
- روغن‌های گیاهی تصفیه‌شده
- شکلات‌ها و شیرینی‌های قندی
چه مواد غذایی برای افراد دیابتی مناسب است؟
کربوهیدرات‌ها
- نان جو
- نان سبوس دار
- برنج قهوه‌ای
- غلات کامل
- کینوا
سبزیجات
- سبزیجات برگ سبز
- کلم بروکلی
- فلفل دلمه‌ای
پروتئین‌ها
- مرغ بدون پوست
- ماهی
- تخم‌مرغ
لبنیات
- شیر کم‌چرب
- ماست کم‌چرب
چربی‌ها و شیرینی‌جات
- روغن زیتون
- آووکادو
- مغزها و آجیل
میوه‌های مضر برای دیابت
برخی میوه‌ها به دلیل داشتن قند بالا باید در مصرفشان احتیاط شود، از جمله:
- انگور
- زردآلو
- انجیر
- طالبی
- هندوانه
- خربزه
- انبه
- خرما
- موز
میوه‌های مفید برای دیابت
میوه‌هایی که دارای شاخص گلیسمی پایین‌تری هستند و به کنترل قند خون کمک می‌کنند عبارتند از:
- توت فرنگی
- گلابی
- آلو
- هلو
- تمشک
- زغال‌اخته
- سیب
- پرتقال
- گریپ فروت
چه غذاهایی باعث دیابت یا بالا رفتن قند خون می‌شود؟
غذاهایی که شاخص گلیسمی بالایی دارند و به سرعت قند خون را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- نوشابه‌های قندی
- نان سفید
- برنج سفید
- پاستای سفید
- شیرینی‌ها و دسرهای قندی
بهترین نان برای دیابت چیست؟
نان سبوس‌دار، مانند نان جو و نان سنگک، بهترین نوع نان برای افراد مبتلا به دیابت است. این نوع نان‌ها فیبر بالایی دارند و قند خون را به آرامی افزایش می‌دهند. این نان‌ها به دلیل داشتن فیبر بالا و شاخص گلیسمی پایین‌تر نسبت به نان سفید، به کنترل قند خون کمک می‌کند. مصرف نان جو و سنگک به جای نان سفید می‌تواند بخشی از یک رژیم غذایی سالم برای افراد دیابتی باشد.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به انواع مختلف دیابت هستند؟
دیابت نوع یک
- افراد با سابقه خانوادگی دیابت نوع یک
- افرادی مبتلا به بیماری‌های خودایمنی
- کودکان و نوجوانان
دیابت نوع دو
- افراد با سابقه خانوادگی دیابت نوع دو
- افراد چاق یا دارای اضافه وزن
- افراد با سبک زندگی کم‌تحرک
- زنان مبتلا به دیابت بارداری
- افراد بالای ۴۵ سال
بیماری دیابت حین بارداری
- زنان چاق
- زنان با سابقه خانوادگی دیابت
- زنان با سابقه دیابت بارداری در بارداری‌های قبل
رابطه کاهش وزن و دیابت
کاهش وزن حتی به مقدار کم (۵ تا ۷ درصد) می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را در افراد چاق یا دارای اضافه وزن به طور قابل توجهی کاهش دهد. کاهش وزن همچنین می‌تواند به کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ کمک کند. برای کاهش وزن موثر، ترکیبی از رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم ضروری است.
سوالات متداول دیابت
آیا دیابت قابل درمان است؟
دیابت یک بیماری مزمن است و در حال حاضر درمان قطعی ندارد، اما با مدیریت صحیح و کنترل قند خون، افراد دیابتی می‌توانند زندگی سالم و فعالی داشته باشند.
آیا دیابت منجر به مرگ می‌شود؟
بیماری دیابت می‌تواند منجر به عوارض جدی و مرگبار مانند بیماری‌های قلبی و کلیوی شود، اما با مدیریت صحیح و درمان مناسب، خطرات آن قابل کاهش است.
دیابت شیرین چیست؟
دیابت شیرین یکی از اصطلاحات قدیمی برای دیابت است که به دلیل شیرین بودن ادرار بیماران به این نام شناخته می‌شد. این اصطلاح به دلیل وجود قند در ادرار بیماران دیابتی است که نشان‌دهنده سطح بالای قند خون است.
دیابت بی مزه چیست؟
دیابت بی مزه (دیابت بدون قند) یک بیماری نادر است که با دیابت قندی متفاوت است. این بیماری به دلیل نقص در تولید یا عمل هورمون ضد ادراری (ADH) رخ می‌دهد و باعث تکرر ادرار و تشنگی بیش از حد می‌شود. دیابت بی مزه به دو نوع مرکزی و نفروژنیک تقسیم می‌شود و درمان آن شامل مصرف داروهایی مانند دسموپرسین و تغییرات در رژیم غذایی است.
کلام آخر از دیابت
دیابت یک بیماری مزمن و پیچیده است که نیازمند مدیریت دقیق و تغییرات در سبک زندگی است. با اطلاعات جامع و دقیق، افراد دیابتی می‌توانند قند خون خود را کنترل کنند و از عوارض جدی این بیماری پیشگیری کنند. رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و مراقبت‌های پزشکی منظم می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و سلامت عمومی کمک کند. در نهایت، افزایش آگاهی و آموزش درباره دیابت می‌تواند به پیشگیری از این بیماری و بهبود مدیریت آن در جامعه کمک کند.
با لقمه به اهداف سلامتی خود نزدیک‌تر می‌شوید.
